Kendini Durdurabilme (İmpuls Kontrolü)

İmpuls Kontrol: Duygusal Dayanıklılık ve Sosyal Uyumun Temeli

Köpeklerin günlük yaşamlarında verdikleri ani tepkiler — örneğin aniden havlamaları, zıplamaları, havlayan köpeğe saldırmaları, kaygı dolu şekilde pencereye koşmaları — çoğu zaman "dürtüsel davranışlar" olarak tanımlanır. Geleneksel eğitim sistemlerinde bu davranışlar ya bastırılmaya çalışılır ya da ceza ve ödül döngüleriyle şekillendirilir. Ancak Modern Köpek Eğitimi'nin sunduğu duygu merkezli yaklaşım, dürtüsellik (impulsivite) ile mücadeleyi bir bastırma değil, bir düzenleme ve özfarkındalık inşası olarak tanımlar.

İşte burada TUT ve BAT 2.0 devreye girer: Bu iki yaklaşım, köpeklerin sadece "doğru davranışı" göstermesini değil, aynı zamanda neden bu davranışlara yöneldiklerini anlamamızı ve onları duygusal-sosyal bağlamda desteklememizi hedefler.

TUT Bakış Açısıyla İmpuls Kontrol

Temel Uyum Terapisi (TUT), bir köpeğin davranışlarını dışsal pekiştiricilerle değil; içsel dengenin, sosyal güvenliğin ve duyusal bütünlüğün yeniden kurulmasıyla ele alır. TUT'a göre, impuls kontrol problemleri köpeğin üç temel alanında bozulmaya işaret eder:

1. Duyusal Yüklenme: Ani ses, görüntü veya dokunsal uyarılar köpekte nörolojik bir “taşma”ya neden olur. Bu taşma, hızlı, düşüncesiz, dürtüsel davranışlarla boşaltılır.

2. Duygusal Bellek Travmaları: Köpeğin geçmişte yaşadığı terk edilme, cezalandırılma, güvensizlik gibi deneyimler; duyusal bir benzerlik algılandığında impulsif tepkiler doğurur.

3. Sosyal Uyum Sorunları: Köpek, diğer canlılarla olan ilişkilerinde güvende olmadığını hissettiğinde saldırganlık veya kaçış gibi ani tepkiler verebilir.
   

TUT burada klasik "komut öğretimi" yerine üç basamaklı bir yeniden yapılanma önerir:

• Duyusal Haritalama: Köpeğin hangi duyusal uyaranlara aşırı/az tepkiler verdiğini belirleyerek ortamı düzenlemek.

• Duygusal Modülasyon: Köpeğin duygusal eşiklerini yükseltmek için güvenli alanlar, düzenli ritüeller ve beden merkezli temaslar oluşturmak.

• Sosyal Takip: İlişki içinde düzenli güven tazeleme pratikleri ile köpeğin sosyal bağlara yeniden tutunmasını sağlamak.

TUT’ta impuls kontrol, “davranışı bastırmak” değil, “duygusal tolerans penceresini genişletmek”tir.

BAT 2.0 Bakış Açısıyla İmpuls Kontrol

Grisha Stewart tarafından geliştirilen BAT 2.0, köpeğin kendi kendini düzenlemesine olanak tanıyan özgürlük temelli bir yaklaşımdır. BAT, “yönlendirilmiş özgürlük” ile köpeğin problemli durumlara karşı yeni, kendi seçtiği baş etme stratejileri geliştirmesini sağlar.

BAT 2.0 sisteminde impuls kontrolü güçlendirme şu adımlarla sağlanır:

1. Mesafe ve Kaçış Hakkı: Köpeğe potansiyel tetikleyiciye karşı kendi uzaklığını belirleme ve geri çekilme hakkı tanınır. Böylece stresin taşma noktasına gelmesi engellenir.

2. Mark & Move Tekniği: Köpek, sosyal olarak kabul edilebilir bir davranış sergilediğinde (örneğin, diğer köpeğe bakıp kendi kendine uzaklaşmak), eğitmen bunu işaretler ve birlikte ilerlemeyi sürdürür.

3. Köpeğin Beden Dili Takibi: Herhangi bir dürtüsel davranışı, beden dilinin hangi aşamalarından sonra gerçekleştiği gözlemlenir ve köpeğe o eşikteyken “yeniden düşünme şansı” verilir.
   

BAT 2.0, köpeğin dürtülerini bastırmaz; onun alternatifleri seçebilecek güvenli bir zihinsel alan oluşturur.

Bütüncül İmpuls Kontrol Planı (TUT + BAT 2.0)

1. Haftalar: Duyusal Keşif ve Eşik Belirleme

• Serbest yürüyüşlerle impulsiviteye neden olan tetikleyicileri belirleme

• Evdeki ses, dokunsal uyaran, rutinlerin değerlendirilmesi

2-3. Haftalar: Sosyal Uyaranlara Maruziyet (BAT prensibiyle)

• Kontrollü mesafe, gözlemli ilerleme, köpeğin tercihleriyle yön verme

• "Bak ve uzaklaş" pratikleri

4-6. Haftalar: İlişki Temelli Rutinler

• Sabah-akşam sessiz ritüeller, ortak yürüme, sessiz oyunlar

• Göz teması, yönlendirilmemiş fiziksel temas çalışmaları

7. Hafta ve sonrası: Duygu-Dayanıklılık Planı

• Hata yapma özgürlüğü, yeniden toparlanma becerileri

• Yavaşlatılmış sosyal maruziyet, "geri adım özgürlüğü"

İmpuls Kontrol, Eğitim Değil Uyum Meselesidir

Köpeğinizin bir “dürtü problemi” olduğunu düşündüğünüz her an, onun içinde sıkışmış bir duygunun size yardım için çırpındığını hatırlayın. TUT ve BAT 2.0’ın sunduğu yaklaşım, bu çırpınışı disiplinle değil, şefkatle, güvenle ve yeniden düzenlenen sosyal ritüellerle karşılar.

---

Örnek vaka: “Hiper-arama”

Saplantılı koklama, durmaksızın iz sürme ve çekiştirerek ilerleme davranışları duygusal-regülasyon eksikliği, duyusal taşmalar ve güven sorunlarıyla iç içe olan karmaşık bir sorundur. Bu durum “hiper-arama” ya da “kontrolsüz koklama” gibi etiketlerle tanımlansa da TUT ve BAT 2.0 perspektifinde bu davranış bir "problematik davranış" değil, içsel regülasyonun bozulduğunun bir işareti olarak ele alınır.

🧠 Anlamlandırma: Bu Davranış Ne Anlatıyor?

Davranış	TUT Yorumu	Nörobiyolojik Açıklama
Sürekli burnunu yere yapıştırma	Duyusal merkezlenme ihtiyacı	Koku almak, limbik sistemi aktive eder; stresin kortizol etkisini bastırabilir
İz sürerek yürürken çevreye tepki vermeme	Duyusal dünyaya “kaçış” hali	Ön beyin (karar alma) yerini beyin sapı tepkilerine bırakır
Çekiştirerek hedefe gitme, geri çağrıya direnç	Kontrol ihtiyacı – kaygı bastırma stratejisi	Dopamin salınımıyla kendi kendini pekiştiren bir davranış döngüsü oluşur

🎯 Hedefimiz Ne?

1. Davranışı kesmek değil, ihtiyacı yeniden yapılandırmak.

2. Koklama arzusunu yönetilen, gönüllü ve iş birliğine dayalı hale getirmek.

3. Zihinsel fren sistemini (prefrontal korteks) yeniden devreye sokmak.

***

🛠️ Uygulanabilecek Yöntemler (TUT + BAT 2.0 ile bütüncül)

1. Serbest ve Kontrollü Koklama Seansları Planla

🔹 “İzinle koklama” pratiği geliştir: Köpek burnunu yere yönelttiğinde “tamam” işaretiyle izin ver, ama sonrasında kısa sürede birlikte yürümeyi öner.🔹 “Kokla → dur → bekle → tekrar kokla” gibi ritimli koklama egzersizleri oluştur.🔹 Koklama alanını önceden belirleyip oraya kendi izninle gidin. (Köpeğin değil senin yönlendirdiğin bir koklama noktası)

🔄 Amaç: Kontrolsüz koklama yerine kontrollü, ortak deneyim haline gelen koklama biçimleri yaratmak.

2. Duyusal Reset Noktaları Oluştur

🔹 Yürüyüş güzergahına “durağan duyusal noktalar” ekle. Mesela bir bankta oturup sadece çevreyi izleme, rüzgârı koklama anları yarat.🔹 Bu sırada köpeği yönlendirme, sadece onunla aynı anda aynı yerde ol.🔹 Bu alanlar bir süre sonra köpek için "frenleme alanı" olur. Buralarda impuls düşer, regulasyon artar.

3. TUT’un “Başlangıç Durma Noktası” Kuralı

🔹 Yürüyüşe başladığınızda 2 dakika boyunca hiçbir yere gitmeden durun.🔹 Köpek ipi gergin tutsa bile hareket etmeyin.🔹 Sabit kalarak köpeğin kendi iç regülasyonunu bulmasını bekleyin (genellikle 1-2 dakikada burnu havaya kalkar, durur, size döner).🔹 Sonra yürüyüşü başlatın. Her yürüyüşten önce bu reset uygulanabilir.

4. “Çekiştirirse gidilmez” Kuralı (BAT prensibiyle)

🔹 Yürüyüş sırasında ip gerilirse dur, hiçbir şey yapma.🔹 İp gevşerse tekrar birlikte yürüyüş başlar.🔹 Köpek ilk başta öfkelenebilir ya da direnebilir ama bu onun sinir sisteminin yeniden “öğrenme alanına” girdiği anlamına gelir.

5. Sakin Yön Değiştirme Oyunu

• Sinyal vermeden yön değiştir (ama ipi germeden).

• Köpek seni takip ederse küçük bir dokunsal teşekkür.

• Bu yön değişiklikleri beynin "prefrontal alanlarını" uyarır, odak ve esneklik sağlar.

🧩 Hatırlanması Gerekenler

• “Koklama davranışı” = köpeğin sakinleşme aracıdır. Onu yok saymak köpeğin kendini düzenleme yollarını kesmektir.

• Yavaşlat, bastırma. Davranışları yönetmek yerine “yavaşlatmayı öğrenme” pratiği ön planda olmalıdır.

• İzin vermek ≠ kaybetmek değildir. Ortak alanlar, köpeğe "düzen içinde özgürlük" sağlar.

Mehmet Cihat Keleş / Mayıs 2025